Schiermonnikoog, Wandelend Eiland
“Us Lytje Pole” (ons kleine plekje), wordt Schiermonnikoog door de eilanders liefkozend genoemd. Het is het kleinst bewoonde Waddeneiland van Nederland.
Schiermonnikoog is het eiland (oog) van de schiere (grijze) monniken. In de Middeleeuwen vestigden zich monniken vanuit het Friese klooster Claerkamp op het eiland. Deze in grijze pijen gehulde lekenbroeders stichtten een uithof, legden dijken aan en maakten de grond geschikt voor landbouw en veeteelt. Er verrezen schuren, hoeves en een kapel.
Schiermonnikoog heeft een bewogen geschiedenis achter de rug. Door zeestroming en zandafzetting verplaatst het eiland zich al eeuwenlang oostwaarts. Het enige dorp, dat vroeger Oosterburen werd genoemd, ligt tegenwoordig op de westpunt van het eiland. Er heeft ook een Westerburen bestaan. Maar dat is, samen met de buurtschap Dompen, verdwenen in de golven. Nog steeds wandelt het eiland naar het oosten. Strandpalen met verweerde koppen houden de kustlijn nauwlettend in de gaten.
We maken een wandeling rond de westpunt van het eiland en staan even stil bij de plekken waar de dorpen Westerburen en Dompen in zee zijn verdwenen. Daarna slingeren we door de Westerduinen met als baken de rode vuurtoren. Ter hoogte van de toren lopen we richting het brede strand en volgen afwisselend het brede pad langs de duinrand en de vloedlijn. Bij strandpaviljoen De Marlijn gaan we landinwaarts voor een welverdiende pauze. Wie wil kan een bezoek brengen aan het Bunkermuseum. We vervolgen de route over de Reddingsweg, een prachtig graspad door de rietlanden. Aan het eind passeren we de indrukwekkende begraafplaats Vredenhof waar zeelieden en soldaten zij aan zij liggen. Na de Berkenplas naderen we de noordkant van het dorp, dat vroeger Hoogdorp heette.
Langs karakteristieke eilanderhuisjes, de Schiere monnik en niet te vergeten de walviskaken lopen we terug naar het bezoekerscentrum.
Afstand: 15,5 km.
Start- en eindpunt: Informatiecentrum Het Baken, Reeweg 9 Schiermonnikoog.
OV: Bushalte Centrum.
Horeca: Strandpaviljoen De Marlijn, Prins Bernhardweg 2 Schiermonnikoog.
Drink- & Eethuis De Berkenplas, Prins Bernhardweg 1 Schiermonnikoog.
Routebeschrijving
Ga vanuit Informatiecentrum Het Baken LA. In de bocht RD, klinkerweg. Aan het eind met de trap omhoog en RA over de kruin van de dijk. Na de Bank van Banck bij paddenstoel S64 RD over het fietspad, Minne Onnespad. Bij paddenstoel S65 RA naar de vogelkijkhut. Loop, na hier gekeken te hebben, terug en vervolg het fietspad.
Na een picknickbank LA. Op 4-sprong RD. Het pad komt uit bij Het Rif, een enorme vlakte begroeide met zeekraal en schorrekruid. Hier lag tot 1760 het gehucht Dompen.
Kijkpunt 1: Dompen
Toen tijdens de Reformatie de kloosters werden onteigend, kwam Schiermonnikoog in bezit van het gewest Friesland. Uit geldnood verkochten de Staten van Friesland in 1640 de heerlijkheid Schiermonnikoog aan de rijke koopman Johan Stachouwer. Hij nam zijn intrek in het kasteelachtige Huis Binnendijken, dat hij in het gehucht Dompen liet bouwen. Bewoners uit het door zand en zee bedreigde dorp Westerburen braken daar hun huizen af en bouwden ze in het hoger gelegen Dompen weer op. Ook kwam er een kerk waarin de eredienst werd gehouden. Maar niet voor lang. De afslag van de duinen ging sneller dan verwacht. In 1750 verlieten de bewoners het dorp en vestigden zich in Oosterburen. De meeste leden van de familie Stachouwer verhuisden mee en gingen in een nieuw statig huis wonen: slot Rijsenburg. Tien jaar later, tijdens een zware storm op Tweede Kerstdag, werd de hele buurtschap Dompen overspoeld door de golven. Wel bleef Huis Binnendijken overeind staan omdat deze op een duin stond. De eigenzinnige freule Catharina Maria Stachouwer weigerde te vertrekken en bleef op Binnendijken wonen. Zij is met de ondergang van het huis ook zelf aan haar levenseinde gekomen.
Ga RA en volg het pad langs de rand van de kwelder. Aan het eind links aanhouden en na ongeveer 10 m. RA, smal paadje naar een hoger gelegen pad. Volg dit pad langs de duinrand verder RD.
Waar je rechts op het duin een geel bord ziet met rode band van Natuurmonumenten, RA omhoog. Kijk bovenop het duin even achterom. Waar je nu het Westerstrand en de zee ziet, lag eeuwen geleden het dorp Westerburen.
Kijkpunt 2: Westerburen
Nadat de monniken waren vertrokken namen boeren hun werk over. De uithof groeide uit tot een dorp met een kerk en een molen dat men Westerburen noemde.
Overstuivend zand en kustafslag maakten het een prooi van de zee. Steeds weer werden aan de westzijde huizen opgegeven en aan de oostzijde weer aangebouwd. In een aaneengesloten proces “wandelde” Westerburen naar de plaats van het huidige dorp, dat de naam Oosterburen kreeg. In 1760 werden de laatste huizen van Westerburen door de zee verzwolgen.
Een grafzerk uit 1658 van Gertie Cornelis is de enige tastbare herinnering aan Westerburen. Zij was de vrouw van Petrus Marswal, tonnenmeester van Friesland, konvooimeester en secretaris van de Heerlijkheid Schiermonnikoog. Keer op keer, als huizen en kerk naar het oosten verplaatst moesten worden, werd de zerk meegenomen.
Gebroken en met nauwelijks leesbaar opschrift heeft de steen voor de ingang van de Nederlands Hervormde Kerk een definitieve plek gekregen.
Loop verder de duinen in. Bijna aan het eind vóór fietspad LA. Je komt uit bij een picknickbank. Hier LA, fietspad. Het pad loopt omhoog. Waar je links op het duin een bank ziet, RA een smal zandpad dat verderop grassig wordt. Je komt langs strandpaal 2.00 met daarop een ronde schijf. Volg steeds dit slingerende pad door de Westerduinen. Recht voor je zie je de rode vuurtoren. Het pad gaat links om een begroeide duinvallei heen en krijgt zicht op een stuifduin tussen de twee vuurtorens in. Het pad gaat naar beneden en buigt iets naar links richting het witte stuifduin. Even daarvoor op Y-splitsing rechts aanhouden.
Je komt uit op een breed graspad. Ga hier LA. Aan het eind RA en op het fietspad LA.
Bijna aan het eind LA over het voetpad naar de vuurtoren, Torenbinnenpad.
Loop RD langs de vuurtoren. Het pad gaat omhoog. Daarna op 4-sprong RA over een breed grassig pad. Bij strandopgang met rechts een groot hotel LA en daarna RA verder over het strand. Na ongeveer 2 km. bij een hoge strandpaal met rode kop en nummer 5 het strand verlaten.
Eerste pad LA langs de duinrand. Na ruim 700m. raakt het pad dichter begroeid en splitst het pad zich. Ga RD en vervolg het pad langs de duinrand. Je komt uit bij een strandopgang. Ga hier RA. Na strandpaviljoen De Marlijn LA, Joh. De Jongpad. Even voorbij een strandpaal RA, Reddingsweg. Je gaat door een klaphek. Het pad buigt bij een bank naar rechts. Je verlaat het begrazingsgebied door een tweede klaphek. Even hierna kun je RA naar de begraafplaats Vredenhof.
Loop terug naar de route en ga RA richting bunker op een hoog duin. Je passeert de toegangsweg naar de Wassermannbunker. Vanaf de uitkijkpost kun je het hele eiland overzien.
Bij een picknickbank LA naar de asfaltweg. Steek deze over en ga RD, Cornelis Visserpad. Einde pad RA. Links ligt de Berkenplas met horeca. Eerste pad LA, ruiterpad. Op 4-sprong met kikker RA. Einde pad bij boomstamstoel LA. Vlak voor de bebouwing op Y-splitsing links aanhouden. Rechts ligt de Noorderstreek. Vroeger lag hier een buurtschap met de naam Hoogdorp.
Kijkpunt 3: Hoogdorp
Al in 1717 gaf Johan Stachouwer opdracht aan de oostkant van het eiland een nieuw dorp te bouwen, hoog en droog in de beschutting van de duinen. Het werd in de volksmond “Hoge Dorp” genoemd. Waar men geen rekening mee had gehouden was het stuivende zand van de toen nog kale duinen. De vruchtbare moestuinen, waarvan de opbrengst voor een schamel inkomen zorgde, werden keer op keer onder het zand bedolven. Meer dan 50 huizen werden onbewoonbaar en moesten worden afgebroken. Pas in het begin van de 20ste eeuw werden er weer nieuwe huizen op de duinen van het oude Hoogdorp gebouwd en kreeg het de naam Noorderstreek.
Loop door naar de weg. Steek deze over om even te kijken bij klooster Rijsenburg. Loop terug en ga LA over het voetpad langs de eilanderhuisjes aan de Langestreek.
Vóór de kerk LA, Nieuwestreek. Na een park met het standbeeld van de Schiere monnik nog even RD en je bent weer terug bij Het Baken.
