Planken Wambuis (1965 ha)
Planken Wambuis is één van de meest aantrekkelijke natuurterreinen in de omgeving van Ede. Planken Wambuis is 1965 ha groot en ten westen van de Hoge Veluwe gelegen. Voor wandelaars en fietsers is het terrein vrij toegankelijk, onder andere vanaf de rijksweg naar Arnhem bij restaurant Planken Wambuis; vanaf de Kreelseweg en de Koeweg; en van de kant van Otterlo en Oud Reemst over de Mosselseweg en de Oud- en Nieuw-Reemsterlaan.
Het natuurgebied Planken Wambuis is waarschijnlijk genoemd naar de herberg die hier stond. De herberg lag aan een zogenaamde hessenweg. Langs deze hessenweg reden de Hessen met hun hessenwagens naar Amsterdam.
Hessenwagen op een gevelsteen van een voormalige herberg
Door Onderwijsgek - Eigen werk, CC BY-SA 2.5 nl
Een hessenwagen had schuin opstaande zijkanten. De vorm doet denken aan een doodskist. Een doodskist werd vroeger "een planken wambuis" genoemd. Het lag voor de hand dat de karren van de Hessen op denduur ook die naam kregen. Een herberg tussen Ede en Arnhem, waar veel Hessen aangingen, gaf zijn schuurdeuren de vorm van de huifkarren en het bekende restaurant dat nu op die plaats staat, draagt nog steeds de naam Planken Wambuis.
Planken Wambuis is cultuurhistorisch van grote waarde vanwege de aanwezigheid van grafheuvels, de sporen van vroeg landbouwkundig gebruik en overblijfselen uit de tijd dat het terrein als landgoed werd beheerd. De grafheuvels, zeven in totaal, liggen in het Mosselse Veld, het Nieuwe Reemsterveld en het Reeënbos. Mossel en Nieuw Reemst zijn de oude landbouwenclaves. Hier vormen de hoge zwarte enkeerdgronden het bewijs dat de grond in het verleden langdurig als akker in gebruik is geweest, te midden van uitgestrekte heidevelden. De enkeerdgronden ontstonden door eeuwenlange bemesting met zandhoudende potstalmest. Bijzondere elementen uit de tijd dat Planken Wambuis als landgoed werd aangelegd, zijn de beukensingels die langs de zuid-, de west- en de noordzijde de grens afbakenen: koningswegen uit de tijd van koning Willen III voor de jacht!
Het landschap Planken Wambuis bestaat uit 1100 ha heidebebossingen en stuifzand, 430 ha heide, 180 ha stuifzand en 200 ha gras- en bouwland. De hoge stuifheuvels zijn vooral aantrekkelijk door hun begroeiing van onder andere eiken, berken, heide en bosbessen en door de afwisseling van de warme zuidhellingen die grotendeels uit stuifzand bestaan en de veel vochtiger noordkanten.
De aanwezige bossen kunnen tot het berken-eikenbos worden gerekend. Een deel van de bossen is aangeplant en een deel is spontaan ontstaan en bestaat vrijwel geheel uit grove den. De aangeplante bossen in het zuidelijk deel bestaan uit verschillende, hoofzakelijk uitheemse boomsoorten. Bijzonder is Het Oude Hout, een oud Veluws eikenbos dat zich zonder hulp van de mens ontwikkelde en waar manshoge weelderige varens groeien. Dit bos ligt ten oosten van Nieuw-Reemst.
De meeste open terreinen zijn begroeid met droge heidevegetaties. In het noordelijk deel van het Planken Wambuis overheersen voedselarme vegetaties met buntgras, korstmossen en haarmos. In de overige heidevegetaties komt struikheide veelvuldig voor. Het Lage Veld, in het noordoosten, is een vochtig heidegebied met dopheide en pijpestrootje. De aanwezige grote vegetatie vossebessen is iets aparts.Op het landgoed Planken Wambuis komen voor de nachtzwaluw, de houtsnip, de kruisbek en de appelvink. Verder kunnen we het het hele jaar door de havik, de boomval, de sperwer en de zeldzame wespendief tegenkomen.
Op het landgoed Planken Wambuis komen voor de nachtzwaluw, de houtsnip, de kruisbek en de appelvink. Verder kunnen we het het hele jaar door de havik, de boomval, de sperwer en de zeldzame wespendief tegenkomen. Hazelworm, zandhagedis, graafwesp, rupsen-en vliegendoder komen ook in het gebied voor. Een grote populatie edelherten is aanwezig. Deze wordt d.m.v. wildroosters en hekken buiten de landbouwgronden gehouden en de wandelaar zal van de aanwezigheid van de edelherten doorgaans weinig of niets merken.
