compleet nieuw dorp te bouwen in de Zuidplaspolder.
Waar je niet zo gauw aan denkt is dat er ook honderden dorpen weer verdwenen zijn. Alleen al in Zeeland zijn meer dan 200 dorpen door het water verzwolgen. De meeste lagen nabij het stroomgebied van de Ooster- en Westerschelde, zoals Koudekerke en de andere dorpen langs de zuidkust van Schouwen.
Langs de Noordzee- en Waddenkust voerden de bewoners voortdurend strijd tegen zee en  zand. Door het opdringende water moesten vissersplaatsjes worden afgebroken en meer landinwaarts weer worden opgebouwd. Als door de wandelende duinen de haven verzandde, was het gedaan met de glorie en bleef er van het dorp langzaam maar zeker niets meer over.

Zand vormde ook zonder water een gevaar. Op de Veluwe kwam het welvarende dorp Kootwijk in de 12^e eeuw onder een dikke laag zand te liggen.
Ook door oorlogshandelingen zijn complete dorpen van de kaart geveegd. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werden veel plaatsjes door de Spanjaarden geplunderd en verwoest. Dat gebeurde op Walcheren, maar ook het oude dorp Wolfheze in Gelderland viel hieraan ten prooi.
In de veengebieden gingen dorpen aan de wandel. De boeren ontwaterden het land om het  geschikt te maken voor akkerbouw. Door inklinking van de grond daalde de bodem en kwam het grondwater omhoog. Als het water te nat onder de voeten werd, bouwden de bewoners enkele kilometers verderop een nieuwe nederzetting met dezelfde naam. Dit herhaalde zich soms meerdere keren. Drachten en Jacobswoude zijn hier voorbeelden van.  
Sommige dorpen zijn niet helemaal verdwenen maar gekrompen tot een gehucht of nog minder. Dit had vaak te maken met het verdwijnen van de kerk. Als de kerk werd verwoest en niet meer herbouwd, ging het met het dorpje bergafwaarts. Soms resteren nog enkele boerderijen, zoals Mariekerke en Poppendamme in Zeeland.
Dorpen zijn ook leeggelopen door concurrentie. Wanneer zij waren gesticht op plaatsen waar steeds minder te verdienen viel, vertrok de bevolking naar een nabijgelegen groeidorp. Soms bleef alleen nog een idyllisch kerkhofje over zoals we nog vinden in Menkeweer en Onderwierum.

Een recentere oorzaak van het verdwijnen van dorpen is de opkomst van industrie in de 20^ste eeuw geweest. In de omgeving van Delfzijl werden dorpen afgebroken ten gunste van de  economische ontwikkeling. Toen deze door de oliecrisis in 1973 tot stilstand kwam, waren inmiddels vier dorpen onnodig met de grond gelijk gemaakt.

tentoonstellingen ingericht en educatieve programma’s voor scholen ontwikkeld. Eind 2020 heeft een archeoloog van de Rijksuniversiteit Groningen de locatie van vier verdronken dorpen in de Noordoostpolder teruggevonden.

Het is al weer enkele jaren geleden dat door de boekenserie  "Verdwenen Dorpen in Nederland" van Bert Stulp onze belangstelling werd gewekt voor dorpen die in de loop der eeuwen in Nederland door verschillende oorzaken van de kaart zijn verdwenen.
Wandelend zijn we op zoek gegaan naar de historische plekken waar ooit een dorp of buurtschap is geweest. Het gaat dan vooral om die plekken waar nog iets is terug te vinden van het verdwenen dorp. Bijvoorbeeld door sporen in het landschap, een kerkhofje, een eenzame toren of een monument. Deze zoektocht heeft geresulteerd in een wandelgids met 18 wandelingen verspreid door Nederland. Bij elke wandeling wordt met een knipoog teruggekeken naar het verleden. Wij hopen dat mede door deze gids verdwenen dorpen niet vergeten worden.

Gebruikte Bronnen

Algemene bronnen
Verdwenen dorpen in Nederland – Bert Stulp deel 2 t/m 5.
Posterkaart van verdwenen dorpen in Nederland – uitgave Carto Magie.

Sier, De Blieke en Koudenburg
visitwadden.nl – Verdwenen dorpen Ameland.
amelanderhistorie.nl – Oude putten op Ameland.
                                 – Het verdwenen dorp Sier.
waddenacademie.nl - De ondergestoven dorpen van de Waddeneilanden.    

Swartwoude
vvvameland.nl -  Oerd en Hôn.
mens-en-samenleving.infonu.nl – Commandeurshuizen.
ritskemoei.nl - Het verhaal over Rixt van Oerd.
Folder It Fryske Gea – Beleef het Oerdgevoel.

Brongergea en Katlijk
brongergea.info - Stichting Brongerga op de kaart.
historischinformatiepuntheerenveen.nl – De Knipe.
frieslandwonderland.nl - Alles over Oranjewoud.
Wikipedia  - De Knipe.
                 - Brongergea

OLV op Zee en Westenschouwen
kloosterwelle.nl - Onze lieve vrouwe op zee kapel.
zeeuwsarchief.nl - Onze Lieve Vrouwe op Zee.
zeeuwseankers.nl - Verdronken havenbuurt van Westenschouwen.

Koudekerke en het Zuidland
zeeuwseankers.nl - Verdronken Koudekerke.
zaligzeeland.com - Verdronken en gekrompen dorpen.
landschapsbeheerzeeland.nl – Gekrompen en verdronken dorpen op Schouwen-Duiveland.

Wolfhees en Harten
De Veluwe  Eene wandeling van O.G. Heldring en R.H. Graadt Jonckers.
De Renkumse en Heelsumse beekdalen – Ruud Schaafsma.
Harten, een “verdwenen” buurschap op de Veluwe – Jan Neefjes.

Kootwijk
Verdwenen dorpen in het Kootwijkerzand - H.A. Heidinga.

Jacobswoude
rondomkaagenbraassem.nl - 'Verdronken dorp' Jacobswoude.
museumwoubrugge.nl - O.C. van Hemessen.
Wikipedia – Jacobswoude.

Westkapelle, Poppekerke, Boudewijnskerke en Werendijke
Wikipedia- Wapen van Westkapelle - Boudewijnskerke.
westkapellecultuurbehoud.nl - Van handelsstad naar dijkwerkersdorp.
zeeuwsarchief.nl – Boudewijnskerke.
ensie.nl – Boudewijnskerke..
archeologiewalcheren.nl – Gekrompen dorpen – Werendijke.
werendijke.nl – Kloostertuin Minicamping Werendijke.
zeeuwseankers.nl - Gekrompen dorpen op Walcheren.

Mariekerke,  Poppendamme, Hoogelande en Krommenhoeke
staatspareltjes.nl - Langs de kleinste dorpen van Nederland.
zeeuwseankers.nl - De Beeldenstorm raasde in 1566 over Zeeland.
                              - Dorpen en kerken in de middeleeuwen.
                              - Van kerkdorp tot kleine kern.
                              - Hoogelande: een geval apart.
Wikipedia – Krommenhoeke.

Borgvliet en Hildernisse
gertrudiskapel.nl – Geschiedenis.
hoevehildernisse.com – Historie.
wikiwand.com – Hildernisse.

Ladysmith, Weiwerd, Heveskes en Oterdum
deverhalenvangroningen.nl - De verdwenen dorpen bij Delfzijl.
sannemeijeronderweg.nl – Verhalenarchief - Verdwenen dorpen.

Petten en Callantsoog
zijpermuseum.nl – Archieven - Canon van de Zijpe.
callantsoogstrand.nl – Oude dorp – ’t Oude Eiland.
Wikipedia - Groote Keeten.

Oud Deurze en Amelte
rhg-rolde.nl – Deurze.
geheugenvandrenthe.nl – Amelte.

Oud-Drachten, Smalle Ee en Kloesewier
smelneserfskip.nl – Historie Smalle Ee.
Wikipedia – Kloesewier.
smellingera-land.jimdofree.com – Dorpen – Smalle Ee.
                                                   -  Historie – Kloesewier.

Westerdijkshorn, Onderwierum en Menkeweer
zoastwas.nl – dorpen en gehuchten – Menkeweer – Onderwierum.
Sanne Meijer onderweg – Verhalen archief verdwenen dorpen

Leuffen en Herwen
levenindeliemers.nl – Het verdronken dorp Leuffen.
levenindeliemers.nl - Leven in een verdronken dorp.
gelderseilandverhaalt.nl - Rondom Herwen.

Stiphout
kouwenbergskerkje.nl - Geschiedenis Kerkje.
kerkenindepeel.nl – De Oude Toren van Stiphout.
                              - De kerklocatie in Aarle.
                              - ’t Hof in Lieshout.

Illustraties
pag. 25: De sage van de zeemeermin van Westenschouwen, verteld in de Plompe toren van
              Koudekerke
Pag. 49: Maquette Kootwijk, Museum Nairac, Barneveld.
Pag. 55: Foto Oprichting eerste monument in 1913, infobord Jakobswoude.
Pag. 62: Doorkijkvenster Boudewijnskerke, J. van Bijlevelt.